انواع اصطلاحات خودرویی-بخش سیستم های کمکی کنترلی

سیستم های کمکی کنترلی در صنعت خودروسازی نقش مهم و حیاتی رو بازی می کنن. خیلی مواقع افراد حتی از این سیستم های کمکی کنترلی خبری ندارن. سیستم های کمکی کنترل در هنگام شروع حرکت، حین حرکت؛توقف و یا رانندگی ایمن تر نقش بالایی دارن و به آسایش راننده کمک زیادی می کنن. پس با کارآموز وبسایت آموزش مکانیک خودرو همراه شو.

1) سیستم ترمز ضد قفل: ABS (Anti-Lock Brake System)

در سیستم ترمزهای عادی در هنگام ترمز شدید چرخ ها قفل می کنه و روی زمین سُر میخوره و عملاً راننده هیچ کنترلی روی ماشین نداره. برای همین از نیمه ی دوم قرن 20 میلادی شرکت های خودروسازی با پرچمداری شرکت مرسدس بنز به این سیستم روی آوردن. در ABS توسط سنسوری که بر روی چرخ ها نصب شده است حرکت چرخ رو کنترل می کنه و در هنگام ترمز زدن اگه چرخی قفل بشه سریعاً  توسط بلوکه ABS ترمز رو با سرعت زیاد (بین 15 تا 30 بار در ثانیه) قطع و وصل می کنه. این کار باعث میشه در عمل زمان و مسافت طی شده برای توقف هم کم بشه.

برای مثال 2 ماشین یکسان که یکی با سیستم ABS باشه و یکی دیگه سیستم ABS نداشته باشه با سرعت 100Km/h حرکت کنن و با هم ترمز کنن، ماشینی که ABS نداشته باشه برای مثال حدود 50 متر فاصله رو طی می کنه تا متوقف بشه در حالیکه مدلی که سیستم ABS داشته باشه کمتر از 40 متر رو حرکت می کنه تا بایسته. در ضمن شما با وجود سیستم ABS قابلیت مانور دادن یعنی حرکت به سمت چپ و راست رو دارید. در حالیکه اگه ABS رو نداشته باشید فقط سُر می خورید و فرمان در عمل کار نمی کنه. در ایران هم از نیمه دوم دهه 80 شمسی سیستم ABS اجباری شد و تمام خودروهای تولید داخلی به این سیستم مجهز شدن.

2) تقسیم الکترونیکی ترمز: EBD (Electronic Brake force Distribution)

زمانی که مانع جلو میاد و شما ترمز میزنید اگه دقت کرده باشید ماشین رو به جلو متمایل میشه. دلیل این کار وزن بیشتر در جلوی ماشین است. برای جلوگیری از این کار از سیستمی به نام EBD استفاده می کنن. در این سیستم بسته به سرعت و وزن ماشین نیروی ترمز رو بین چرخ های جلو و عقب تقسیم میکنه. و در شرایط مختلف مقدار نیروی ترمزی برای چرخ جلو و عقب متفاوت است.

مثلاً در شرایط عادی 70% نیروی ترمز به جلو و 30% به عقب میره. اما در زمانی که سرعت زیاد باشه و یا مقدار وزن ماشین زیاد بشه در حدود 60% نیروی ترمز رو به جلو و 40% نیرو رو به عقب میفرسته یا ماشین با فاصله کمتری توقف کنه و همچنین کله نزه. این سیستم بر روی ABS کاربرد داره یعنی برای اطلاعات و عملکرد نیاز به ABS داره. به تعبیری این سیستم مکمل سیستم ABS است.

3) برنامه پایداری الکترونیکی: ESP (Electronic Stability Program)

زمانی که در شرایط لغزنده (بارونی، جاده گلی، برفی و…) رانندگی می کنید، یکی از سیستم هایی که میتونه به شما کمک کنه تا ماشینتون رو بهتر کنترل کنید سیستم ESP است. این سیستم بر روی سیستم ABS و EBD سوار است و وجود اون ها برای ESP لازم و اجباری است. هرچند به عنوان تکمیل کار این سیستم دارای تعدای سنسور از قبیل: شیب سنج، شتاب سنج و زاویه سنج ( زاویه در هنگام چرخش در سرپیچ ها) است. قبل از اینکه بگیم این سیستم چه کار می کنه در ابتدا با 2 مفهوم ساده بیش فرمانی و کم فرمانی آشنا بشیم.

فرض کنید شما مثلاً با سرعت 70Km/h وارد یک پیچی میشید. اگه با وجود فرمان گرفتن اتومبیل شما سعی داشت به سمت خارج پیچ منحرف بشه یعنی ماشین شما کم فرمانی داره. و یا برعکس اگه با وجود فرمان گرفتن یکسان نسبت به حالت قبل ماشین به سمت داخل پبچ تمایل داشت، ماشین شما در اون شرایط بیش فرمانی داره. با این مثال سیستم ESP در خودرو در شرایط مختلف از قبیل پیچ ها، تغییر لاین ناگهانی، حین حرکت در جاده های لغزنده وارد شده و از انحراف خودرو جلوگیری می کنه. وظیفه ی اصلی این سیستم در حین پیچیدن است، که از کم فرمانی و بیش فرمانی جلوگیری می کنه.

در پیچ ها ESP در صورت لزوم برای کنترل خودرو به هر چرخی جداگانه دستور میده که نیروی متفاوتی برای ترمز رو اجرا کنن. مثلاً دارید به سمت راست می پیچید و ماشین دچار کم فرمانی میشه در این شرایط برای مثال به چرخ عقب راست (سمت شاگرد) دستور نیروی ترمز در حدود 60% رو میده. همچنین در این شرایط پاشش سوخت رو کاهش میده یا قطع می کنه در این شرایط به طور موقت برای کنترل بهتر قدرت موتور کمتر بشه و اگر فرمان برقی باشه، اون رو هم کنترل می کنه تا ماشین به سلامت از پیچ عبور کنه. یا به طور مثال در حالت بیش فرمانی چرخ جلو سمت چپ (سمت راننده) در حدود 50% نیروی ترمز وارد میکنه و همچنین میزان قدرت موتور رو هم کم می کنه.

بر اساس آمار در اروپا خودرویی هایی که این سیستم رو داشتن میزان تصادفشان در حدود یک سوم (33%) کاهش پیدا کرده. که این عدد خیلی قابل توجه است و نشان از مهم و کارایی داشتن این سیستم رو نشون میده. در حین فعال شدن سیستم ESP در همون لحظه در پشت آمپر علامت ESP هم فعال میشه و به راننده میگه که سیستم وارد مدار شده است.

البته روی داشبورد دکمه ای برای غیر فعال کردن این سیستم برای شرایط خاص، در حالی که روی گل یا برف و یخ هستید و نیاز دارید در ابتدای حرکت چرخ بُکسِواد کنه و حرکت کنه وجود داره تا بعد از حرکت مجدداً سیستم رو فعال کنید. و یا یک وقت هایی بخواید یک کم شیطونی کنید و دریفت بزنید سیستم رو خاموش می کنید. سیستم ESP جلوی بکسواد کردن چرخ ها رو هم میگیره. شرکت های مختلف خودروسازی به این سیستم DSC، VSC یا ESC نیز میگن.

4) کنترل کشش پایداری: TCS (Traction Control System) یا ASR (Acceleration Skid Regulation)

همون طور که که میدونید در ابتدای حرکت اگه تخت گاز کنید لاستیک های ماشین شروع به هرز چرخیدن می کنه و تا حرکت کنه کمی طول می کشه و همچنین در هنگام حرکت روی سطوح لغزنده مانند: برف،یخ و… هم لاستیک ها شروع به لغزش می کنن و کنترل خودرو سخت میشه. برای رفع این مشکل شرکت مرسدس بنز در اوایل دهه 70 میلادی سیستمی به نام TCS رو خلق کرد. که به واسطه ی این سیستم مشکلات بالا برطرف میشه. این سیستم بر بستر ABS فعاله.

به این شکل که پارامترهای هر چرخ دائماً به ECU ارسال میشه و هر چرخی که در حین حرکت شروع به هرزگردی کنه ( 1، 2 یا هر 4 چرخ ) سیستم TCS به کمک ECU قدرت ماشین رو کاهش میده و هر چرخی که لازم بود رو بسته به نیاز برای کنترل ترمز می گیره تا خودرو در مسیر درست قرار بگیره. البته این سیستم جدای از ESP بوده و کار هر کدوم با یکی دیگه فرق داره. پس با این حساب ABS کنترل هرزگردی لاستیک ها، تو زمان ترمز رو به عهده داره و TCS کنترل هرزگردی لاستیک ها در زمان حرکت به عهده داره. (ماشین های آلمانی معمولاً به جای استفاده از واژه TCS از کلمه ی ASR استفاده می کنن)

5) کمک و کنترل به شروع حرکت در شیب: HSA (Hill Start Assist Control) یا HAC

شاید برای شما پیش اومده باشه در یک سراشیب با زاویه تند یا کند رو به بالا به هر دلیل توقف کرده باشید. و بعدش دوباره بخواهید حرکت کنید می بینید بعد از گرفتن کلاچ و جا گذاشتن دنده و گاز دادن ماشین کمی به عقب حرکت کنه و یا در گیربکس اتوماتیک هم بعد از اینکه پدال ترمز رو ول کنید و تا گاز بدید ماشین کمی به عقب میره. توی این حالت اگه توی شهر و در ترافیک باشید امکان داره زیاد عقب برید و به ماشین عقب برخورد کنید و یا عابری رو از پشت بزنید. (راننده های تازه وارد شاید به دلیل بد کلاچ گرفتن یا کم گاز دادن این اتفاق براشون اتفاق بیفته) برای این مشکل شرکت ها سیستمی به نام HSA رو بوجود آوردن تا در سراشیبی بعد از رها کردن پدال ترمز ماشین هم چنان سرجاش وایسه و به عقب نره.

بعضی شرکت ها از مدل ترمز معمولی برای توقف و در بعضی مدل های دیگه از ترمز دستی برقی استفاده می کنن. برای مثال شرکت هیوندای در مدل آزرا 2013 (نسل دوم آزرایی که به ایران وارد شد) از سامانه کمکی برقی در پشت ترمز اصلی قرار داده که در صورت فعال شدن این سیستم ترمز معمولی ماشین رو همچنین نگه میداره تا زمانیکه راننده پدال گاز رو فشار بده و در عرض چند صدم ثانیه ترمز آزاد میشه. و در مدل دیگه مثلاً در سانتافه نیو در مدل هایی که HSA دارن از ترمز دستی برقی استفاده کرده و از ترمز دست برای توقف استفاده می کنه. در هنگامی که راننده پدال گاز رو فشار میده ترمز برقی به سرعت غیر فعال میشه و ماشین حرکت می کنه.

6) کمک و کنترل در سرازیری: DAC (Downhill Assist Control)

زمانی که از یک شیب زیادی رو به پایین حرکت می کنید ماشین تمایل به حرکت داره و میخواد سرعتش رو زیاد کنه. این کار باعث میشه کنترل از دست راننده خارج بشه. راننده برای کنترل ماشین باید با حرکت در دنده سنگین و ترمز کردن کنترل رو به دست بگیره. تا این جای کار ظاهراً مشکلی نداره. اما مشکل از جایی شروع میشه که با حرکت در دنده سبک و ترمزهای مکرر (بیشتر راننده های ناشی اینجوری میرن)، لنت ها و دیسک ها داغ میشه و کم کم قدرت ترمز کم میشه و این یعنی تازه شروع دردسر.

برای همین سیستمی به نام DAC به وجود اومد. این سیستم با فعال شدن بسته به تنظیم هر شرکت برای محصول خودش با کمک ECU موتور میزان پاشش سوخت و جرقه شمع قدرت و دور موتور رو کاهش میده تا ماشین سرعتش بالا نره و همزمان گیربکس در دنده سنگین قرار می گیره و توسط سیستم ESP و EBD ماشین رو کنترل می کنه. شما فقط فرمان رو کنترل می کنید و کاری به پدال گاز و ترمز ندارید. برای فعال کردن معمولاً سرعت ماشین رو زیر 25Km/h میرسونید و با فشار کلید DAC اونو فعال می کنید. بعد از خروج از شیب با فشار مجدد کلید سیستم رو غیر فعال می کنید. معمولاً در پشت آمپر بعد از فعال کردن یک چراغ که یک ماشین در شیب رو به پایین در حرکت است روشن میشه.

7) سیستم کمکی ترمز: BAS (Brake Assist System)

زمانی که شما مانعی رو می بینید ترمز می زنید. بعضی مواقع پیش میاد که راننده در محاسبه توی ترمز زدن اشتباه می کنه و پدال ترمز رو کمتر از اون حد مورد نیازی که باید، فشار میده و اگه با همین سرعت متوقف بشه به مانع برخورد می کنه.

در این شرایط سیستمی به نام BAS رو طراحی کردن هر لحظه میزان فاصله با مانع و میزان فشردن پدال ترمز رو پالایش می کنه و اگه ببینه شما از حد مشخصی که باید فشار بدید ولی این کار رو نکردید خودش خودکار به بلوکه ABS و ترمز دستور ترمز حداکثری رو صادر می کنه تا با مانع برخوردی نداشته باشید. این سیستم تا زمانیکه شما پدال ترمز رو می فشارید عمل می کنه و همین که پاتون رو از پدال ترمز بردارید این سیستم به سرعت غیر فعال میشه. البته بعضی شرکت ها به این سیستم BA میگن.

ما در این مطلب سعی کردیم شما رو با انواع سیستم های کمکی کنترلی و ترمزی آشنا کنیم. سیستم های مهمی از قبیل: ABS، EBD، ESP، TCS،HSA ، DAC، BAS آشنا کردیم. و سعی این هست که با زبان ساده شما رو با این سیستم های کنترلی و ترمزی آشنا کنیم.